Ադրբէյջանի, ինչպէս նաև իր մեծ եղբօր՝ Թուրքիայի տափակութիւնն ու լկտիութիւնն էլ չպիտի մեզ հայերիս զարմացնեն, սակայն արի ու տես, որ Ադրբէյջանն ունի անսահման մեծ «գիտական» պաշարներ մեզ ջարդ ու փշուր անելու: Ներկայիս «ատոմային» ռումբն է Ադրբէյջանի գորգերի «իրևանեան» խումբը: Գիրք-ալբոմը, հրատարակուած է Բաքւում մի խումբ փրոֆեսոր-դոկտորների կողմից: Հրատարակութեան տարին անյայտ է, սակայն այն ներկայացուել է Ֆրանքֆուրթի միջազգային գրքերի տօնավաճառում (2018) և ցրւել է անվճար անցորդների մէջ, իսկ այժմ AMAZON-ում «վաճառւում» է 504 եվրոով:
Գիրք-ալբոմն իբր գորգերի մասին է, սակայն իրականութեան մէջ ներկայիս ՀՀ-ի տարածքն իր պատմամշակոյթային հարստութեամբ ներկայացւում է որպէս արևմտեան Ադրբէյջանի պատմական անքակտելի մաս: Այն բաղկացած է 112 էջերից, որի 65 էջը նուիրւած է Ադրբէյջանի արևմտեան հատուածի (ՀՀ-ի և Երևանի խանութեան, Ժ.Ք.) պատմութեանը: Գունատիպ է և գրուած է անսահման վատ գերմաներէնով: Արդեօք այն այլ լեզուներով էլ է հրատարակուել, չգիտենք:
Այնքան առատ են կեղծիքներն ու սուտերը, որ մենք ի վիճակի չենք բոլորը ներկայացնել: Թարգմանաբար ներկայացնում ենք նախ յառաջաբանը, քանզի բաւականին խօսուն է: «Ադրբէյջանի պատմաաշխարհագրական տարածքը: Ադրբէյջան ազգը, որը 20-րդ դարի աւարտին իր պատմական տարածքի միայն մի հատուածում անկախացաւ, ունի հին և հարուստ պետականութեան պատմութիւն: Պատմական Ադրբէյջանի սահմաններն են՝ հիւսիսում՝ Կովկասեան մեծ լեռնաշղթան, արևմուտքում՝ Ալագօզ լեռնաշղթան, ներառեալ Գօյչէ լիճը (ենթադրում ենք Սևան լիճը Ժ.Ք.), արևելքում՝ Կասպից ծովը, իսկ հարաւում Զնջան- Համադանը (Պարսկաստան Ժ.Ք.) և համարւում է ամենահին քաղաքակրթութեան կենտրոններից մէկը: Այսօր Ադրբէյջան ազգը 2-րդ մեծ թուրք ազգն է Անատոլիայի թուրքերից յետոյ: Այս տարածքում՝ ադրբէյջանական տարածքում, որտեղ զարգացել է ադրբէյջանական պետական աւանդոյթները, առկայ է հարուստ և իւրայատուկ մշակոյթ: Այս պատմաաշխարհագրական շրջաններում ժամանակի ընթացքում զարգացել են Շիրւանը, Մուղանը, Շէքին, Ղարաբաղը, Նախիջևանը, Իրևանը և այլն: Գուլիստանի (1813) և Թուրքմենչայի պայմանագրերով պատմական Ադրբէյջանի տարածքները բաժանուել են երկու պետութիւնների միջև, որի հետևանքով ստեղծուեցին հիւսիսային (Ռուսական կամ Սովետական) և հարաւային (Պարսկաստանի) Ադրբէյջան հասկացութիւնները: Անմիջապէս Թուրքմենչայի պայմանագրից յետոյ, Ռուսաստանը ձեռնարկեց Ադրբէյջանի արևմտեան մասը հայկականացնել, արդիւնքում Ադրբէյջանի արևմտեան մասում, իրևանեան խանութեան սահմաներում, առաջին անգամ լինելով հարաւային Կովկասում հիմնւեց մի հայկական պետութիւն: Այս պրօցեսի հետևանքով մի նոր աշխարհաքաղաքական հասկացութիւն յաւելուեց Ադրբէյջանի տարածքների հետ կապուած, որտեղ ՀՀ-ն է հիմնւել, կոչուեց արևմտեան Ադրբէյջան (Իրևանեան Ռեգիոն)»: Ադրբէյջանի կեղծ ու սուտ քարոզչութիւնը ծաւալուն է, չգիտենք որ մէկին անդրադառնանք: Հարկաւ միայն թիրախը մենք չենք՝ Վրաստան (Դաւիթ Գարեջիի վանքային համալիր), ԻԻՀ «հարավային Ադրբէյջան» և մասամբ Ռուսաստանը, որի 25 միլլոն իսլամ բնակչութիւնը օրնիբուն թրքականացւում է: Այսուամենայնիւ, յոյժ հարուածը ուղղուած է, անշուշտ, մեզ՝ հայերիս:
Թուրքերն ու ադրբէյջանցիներն ունեն «զէնքեր», որոնք մեզ «պակասում» են.
1. Սուտ լուրերի տարածում (մամուլ, գիրք, հեռուստացոյց, ռադիոհաղորդումներ, էլ- կայքեր, համաժողովներ և այլն):
2. Անտեղեակ, հետամնաց և մոլեռանդ հասարակութիւն, որը հաւատում և հաւատարիմ հետևում է ղեկավարութեանը, դառնալով բութ գործիք:
3. Իսլամի չարաշահումը փանթուրքիստական նպատակներով:
Կեղծ լուրերի և հակահայկական քարոզչութեան խմբին կարելի է դասել Ադրբէյջանի վարչապետի յայտարարութիւնը՝ թմրանիւթերի դէմ պայքարի 36-րդ համագումարում, որը տեղի է ունեցել Բաքւում, այս տարուայ ապրիլ ամսում: «25 տարի է ինչ, ՀՀ բռնագրաուել է Լեռնային Արցախի շրջանը, որը նպաստաւոր տարածք է ահաբեկչութեան և թմրանիւթերի համար», իսկ Ալի Հասանովը, նոյն վարչապետի տեղակալը աւելացրել է. «ՀՀ-ն ադրբէյջանի բռնագրաւեալ տարածքներում աճեցնում է թմրաբոյսեր, որոնց վաճառքով զէնք է գնում» (16.04.2019, fa.arannews.com, պարսկալեզու, փանթուրքիստական կայքէջ): Այս ճառերը լսելով ի՞նչ են մտածել միջազգային համագումարի մասնակիցները, դժուար է պատկերացնել, և կամ շարունակական «գիտական» համագումարները, Պարսկաստանի Ատրպատական նահանգի ադրբէյջանալեզու քաղաքներում, «Արցախը (Ղարաբաղը) պատկանում է իսլամական աշխարհին» թեմայով:
Հարկաւ, պէտք չէ անդրադառնալ բոլոր անհեթութիւններին, սակայն կան պարագաներ, որոնք մտահոգիչ են: Օրինակ՝ Բեռլինի պետական Ազատ Համալսարանի գրադարանում առկայ են շուրջ 7 գիրք, արցախեան հակամարտութեան թեմայով, բոլորն էլ հրատարակուած ադրբէյջանի ծախսերով, գերմանացի հեղինակների կողմից և չկայ որևէ մի գիրք հայանպաստ և կամ չէզոք հեղինակի կողմից գրուած: Հիմա պատկերացնենք՝ ուսանողը գրում է գիտական աշխատանք, նախկին Սովետական Միութեան սառեցուած տարածքների հակամարտութեան մասին: Յստակ է չէ՞, թէ արդիւնքը ինչ է լինելու:
Այս ու նման խնդիրների մասին բազմիցս փորձել ենք խօսել, նախկին ՀՀԿ իշխանութեան պատասխանատուների հետ՝ ապարդիւն: Քանի որ, ԿԳ նախարարն էր Արմէն Աշոտեանը և կամ սփիւռքի առաջին և վեջին նախարարուհին՝ Հրանուշ Յակոբեանը: Յեղափոխական նոր նախարարն էլ հետևեց Տիկին Յակոբեանի աւանդոյթին: Երբ Բեռլին էր ժամանել, ժամանակ չգտաւ հանդիպելու աշխարհահռչակ դոկտոր տիկին Հոֆմանին և կամ Ազատ Համալսարանում հայագիտութեամբ զբաղւող երկու դասախօսներին, այլ գնաց Հալլէ քաղաք, մասնակցելու «Մաշտոց» կենտրոնի հիմնադրման 20-ամեակին, պարգևեց հերթական շքանշանը և վերադարձաւ Երևան:
Սփիւքահայութեան հետ Մշակոյթային Կապի Կոմիտէի շնորհալի նախագահներ՝ Համազասպեան, Դալաքեան… ձեր պայծառ յիշատակը յաւերժ:
Այս բոլորը ի միջի այլոց:
Վերադառնանք թուրք-ադրբէյջանական կեղծարարութանը: Ընթացիկ տարուայ փետրւարին, տեղի ունեցաւ Թեհրանում մի լուսանկարների ցուցահանդէս՝ նուիրւած «Խոջալուի ցեղասպանութեանը», որտեղ ի միջի այլոց ցուցադրւում էր մի յայտնի լուսանկար, հայոց ցեղասպանութիւնից, որպէս փաստ: Ազարիհա պարսկալեզու կայքը (www.azariha.org, info@azariha.info), անդրադարձաւ այս խայտառակութեանը և գրեց. «Որտեղի՞ց է ակունք առնում այս երկրի անսահման կեղծարարութիւնը» և պատասխանում գրում է. «Ճշմարտութիւնն այն է, որ այս երկրի հիմքը դրուած է սուտի և գողութեան վրայ: Երկիր, որի անունը գողութեան արդիւնք է (ԻԻՀ-եան Ատրպատականի նահանգ, Արաքս գետից հարավում), ուրեմն գոյատևելու համար շարունակ պէտք ունի սուտի և պատմութեան կեղծարարութեան»:
Փաստ՝ բերենք մի քանի օրինակ գիրք-ալբոմի պատկերներից:
Գիրք-ալբոմի միւս բոլոր պատկերների բացատրութիւները նոյնպէս խեղաթուրուած են:
դր. Ժիրայր Քոչարեան
